اختصاصی پایگاه خبری فضای نو : رسانه تخصصی طراحی داخلی
پرونده ویژه : معرفی بناهای تأثیرگذار معماری معاصر ایران از 1350 تا 1400
دبیران پرونده : مرتضی نیک فطرت و حسام عشقی صنعتی
بروتال زخمی: ویلای علینقی عالیخانی
آرشیتکت: فرخ اصالت (مهندسین مشاور آراتا)
کامرانیه، تهران
1354
پیش‌گفتار: یادداشت‌های این مجموعه قرار بود پیرامون بناهایی باشد که در پنجاه سال دوم سدۀ اخیر بر معماری معاصر ایران منشاء اثری بوده‌اند اما این نوشتار قصد دارد کمی خارج از این قاعده حرکت کند و بنا دارد پروژه‌ای را بشکافد که کمتر در رسانه‌ها دیده و راجع به آن نوشته شده است. دلیل آن هم تفاوت‌های بنیادین و ساختاری کلیت معماری دوران پهلوی (دهۀ پنجاه و با اغماض اوایل دهۀ شصت) با معماری دوران جمهوری اسلامی است. اما با این حال ما چاره‌ای جز بازخوانی مدام و نقد وضعیت معماری یکصد سال اخیر خود نداریم.
«ویلای کامرانیه» شاید از برجسته‌ترین نمونه‌های اشتراک اندیشۀ معماری در سه‌گانۀ «آرشیتکت»، «سفارش دهنده» و «مجری» است که با وجود بی‌مهری‌های مدام همچنان در شهر پابرجاست؛ اثری که بنا به گفتۀ طراحش بازتعریف معماری های بومی سواحل خزر با زبان معماری مدرن است. فرخ اصالت – که در دهۀ پنجاه مدیر گروه دانشکدۀ هنرهای زیبا بود و آشنایی وی با علينقي عاليخاني مدير وقت دانشگاه تهران به همان سالها بازمی‌گردد – در ساختار کلی اين ويلا آگاهانه از معماری مرسوم منطقه‌گرای آن روزگار و حتی هم‌نسلان خود فاصله گرفته و توانسته نهایت هم‌نشینی معماری جزئیات‌مند[1] و مجسمه‌وار[2] را در اين پروژه به اجرا بگذارد.
نکته‌ی اساسی در مدل فکری و طراحی او در این اثر، استقرار معماری بروتال در بنایی ویلایی‌ست که با تبحری مثال‌زدنی صلبیت (توده‌های حجیم و تزئینی بتن و سنگ) را در کنار رهاشدگی (سقف آزاد و آبراهه‌های حیاط) ترکیب کرده است. معماری بنا هیچ تمایلی به ارجاع به موتیف‌های گل‌درشت تاریخی و سرزمینی خود ندارد و اتفاقاً زبانی با استانداردی جهانی (بین‌المللی) برای خود انتخاب کرده است تا جایی که حتی رد پای معماری کارلو اسکارپا[3] و اثر مشهورش «شوروم اولیوتی[4]» در اجزای این بنا به چشم می‌خورد.. آرشیتکت با اغراق در ترکیب‌بندی‌های ساختمان آن را همچون معبدی آرامش‌بخش برای کاربران آن تصور کرده و توانسته جایگشت‌های فضایی متنوعی را در پرسپکتیوهای خود به نمایش بگذارد. این امر در طراحی منظر پروژه نیز مشهود است؛ جایی که چینش لبه‌ها و سکوها تعاریف منحصر به خود را دارند.
این بنا در میان کیچ‌ها و کلیشه‌های امروز گم شده است اما هنوز با غرور اثری غیرقابل انکار بر آشنایان و رهگذران اطراف خود می‌گذارد.
[1] Detail-based
[2] Sculptural
[3] Carlo Scarpa
[4] Olivetti Showroom
