محمد باقر طباطبائی نامی آشنا در حوزه مسابقات معماری ایران است. او اخیراً با مسابقه طراحی مرکز خردسرای فردوسی مشهد، معماران را به تکاپو انداخته است. با او به گفتگو پیرامون این جایزه و اهداف آن نشستیم.
- از زمان شیوع پاندمی مسابقات معماری دچار رخوت ناامید کننده ای شد. چه شد که در این شرایط مسابقه را راه اندازی نمودید؟ به نظر می‌اید به شدت مورد استقبال معماران قرار گرفته است.
پاسخ: بیماری همه‌گیر باعث شده که شیوه کار کردن معماران تغییر کند، مشکلاتی بوجود آورده، اما هنوز نتوانسته همه کارها را تعطیل کند. به هر حال امید این است که بیماری برود و کارها به روال عادی بازگردد. اما نمی توان تا آن زمان، فقط انتظار کشید. باید کار کنیم و در همین اوضاع هم آتش تلاش و اندیشه را زنده نگاه داریم.
موسسه فرهنگی خردسرای فردوسی مشهد بیش از یک دهه سابقه فعالیت آموزشی و فرهنگی دارد، برگزاری سخنرانی ها و نشست های متعدد، پیشنهاد یادروز فردوسی در بیست و پنجم اردیبهشت ماه، انتشار کتاب ها و نشریات مختلف و کارهای دیگر را انجام داده و اکنون نیز فعال است. در حال حاضر فعالیت های این موسسه در خانه ای انجام می‌شود که شادروان دکتر مینو آن را در اختیار قرار داده اند. ولی چون فعالیت های گسترده شده و مخاطبان افزایش یافته اند، هیأت مدیره موسسه تصمیم گرفتند ساختمانی مناسب برای خود احداث کنند. پیداست که چنین کاری، بر پایه مشارکت علاقه مندان به فردوسی و شاهنامه انجام شدنی خواهد بود. همانطور که شهرداری مشهد زمینی را در اختیار موسسه خردسرای فردوسی قرار داد. برای تهیه طرح بنای خردسرای فردوسی هم پس از رایزنی های بسیار و هم اندیشی، قرار شد مسابقه ای با فراخوان همگانی برگزار شود.
من هم این افتخار را یافتم که در خدمت استادان موسس و گرداننده موسسه و برگزار کننده مسابقه یعنی کانون هم‌اندیشی معماری مشهد، این مسابقه را بهمراه دستیارم مدیریت کنیم. پروژه هم واقعی است، و با یاری یزدان و مشارکت میهن دوستان و دوستداران فردوسی و شاهنامه، ساخته خواهد شد. مشارکت معماران نیز امیدوارکننده و دلگرم کننده بوده است. امیدواریم در این دوران دشوار، بتوانیم کاری درخور نام فردوسی بزرگ و شاهنامه، انجام دهیم.
- شما از پیشکسوتان حرفه و نامی آشنا در حوزه مسابقات معماری ایران هستید. به نظر حضرتعالی بعنوان مدیر برگزاری مسابقه، جنبه های نوآورانه این مسابقه در چیست؟
پاسخ: نظر شما نشانگر لطف شماست. اما نوآوری در مدیریت و برگزاری مسابقه، کمی ابهام دارد. من باور دارم که نوآوری به معنای ابداع روش های نوین برای انجام دادن کارهای معمول، وظیفه برگزار کننده و مدیر مسابقه نیست. ما وظیفه داریم درست طبق ضوابط و مقررات، همانگونه که باید باشد، مسابقه را مدیریت کنیم. معماران شرکت کننده در مسابقه، با نگاه معاصر و روزآمد به معماری ایران، درس آموزی از میراث گذشته و ثروت پویای معماری ایرانی و شیوه های مناسب ظهور و بروز آن در رورزگار کنونی برای ماندگاری در آینده، نوآوری خواهند کرد. ما باید زمینه را فراهم کنیم و فضا را بگشاییم و گمان می کنم با برگزاری مسابقه به صورت درست و سامان یافته، این کار را کرده ایم. امیدواریم نتایج این مسابقه به گونه ای باشد که بتوان از آن، شیوه بهره گیری از داشته ها برای توسعه اندیشه و خردِ معمارانه را آموخت. اگر در سایر پروژه‌ها نیز، مدیران طرح، برگزار کنندگان و مدیران مسابقات، نمایندگان سازمان های اجرایی در پروژه های شهری و ساختمانی، همه اینگونه فکر و عمل کنند و جایگاه خود را در نسبت با مقررات روشن و بسامان تعریف کنند، و بیهوده به دنبال ساختار شکنی و قانون گریزی و دور زدن مقررات و ضوابط نباشند و از این جهات نوآوری نکنند که البته که شاید در روزگار کنونی کاری نو به شمار آید، کارها بسامان می‌شود.
- روش ثبت نام و اعطای کد به شرکت کنندگان و حتی پاسخگویی به مسائل آنان کاملا کامپیوتری و سیستماتیک شده است. چقدر این تکنولوژی در شفافیت به مسابقات معماری در ایران کمک نموده است؟
پاسخ: اوضاع کنونی معماران را همانند دیگران، ناچار به تغییر روش های کاری کرده است. دورکاری حتی در دفترهای کوچک هم دیگر امری پذیرفته شده است. سازمان های بزرگ و خدماتی مانند شهرداری ها و دیوان دولتی نیز آن را پذیرفته‌اند. برگزاری مسابقه معماری را نیز که یک رویداد است و آغاز و پایان مشخص دارد، در حال حاضر به گونه ای دیگر نمی‌توان انجام داد. نام نویسی در مسابقه و دریافت شناسه یکتا، فقط از راه سایت اختصاصی مسابقه انجام می‌شود. آثار شرکت کنندگان نیز فقط از همان طریق دریافت می‌شود. اطلاع رسانی مسابقه نیز اینگونه خواهد بود. این اجبار البته همانطور که اشاره کردید واجد خیر هم هست. تمامی اقدامات قابل ثبت و مستند سازی و گزارش دهی است، موجب صرفه جویی در هزینه های شرکت در مسابقه می‌شود و به نظر می رسد که شیوه ارتباط میان ارکان مسابقه را نیز تسهیل می‌کند.
شاید در آینده نزدیک بتوان تصور کرد در یک پروژه معماری، افرادی در یک گروه با هم کار کنند که هرگز یکدیگر را ندیده‌اند. البته که به لحاظ پیوندهای انسانی امروز برای ما مانند یک کابوس است. مثلا ما امیدواریم که بتوانیم همایش اعلام رأی و اعطای جوایز و سپس نمایشگاه آثار برتر را در فضای حقیقی برگزار کنیم. اما اگر نتوانستیم و اوضاع و احوال چنان بود که به این کار مجاز نشدیم، ناچار آن را هم به فضای مجازی منتقل خواهیم کرد. از دیدار دوستان و همکاران محروم می شویم تا سلامت ایشان را پاس بداریم.
- موضوع مسابقه بسیار مهم است. شاید در اینده بسیار در مورد اهمیت شاهنامه و فردوسی بیش از امروز هم بحث شود. فکر میکنید اثرات انتخاب این موضوع بر خود جامعه معماری چقدر باشد؟
پاسخ: شاهنامه بی تردید سند و نص اساسی اندیشه و خرد ایران‌شهری است. از روزی که سروده شده تا وقتی که دل در سینه یک ایرانی می تپد، شاهنامه همواره در حال سرایش دوباره و بازآفرینی خود است. ما اگر گاهی هم از شاهنامه فاصله گرفته‌ایم، شاهنامه هرگز ما را تنها نگذاشته و در بزنگاه های دشوار، چراغ راه و امیدبخش برای پویایی بوده است. به این معنا شاهنامه، فراورده ملت ایران است که بر زبان و قلم فردوسی بزرگ جاری شده و در دل و جان ایرانیان ماندگار شده. هرگاه ملت ایران احساس کرده که موجودیتش با مخاطراتی مواجه است، پناهگاه خود را در آن جسته و در آینده نیز چنین خواهد بود. جامعه معماری ایرانی نیز یکی از گروه های خدمت رسان به ایران و ملت ایران است، و بنابراین جان و خرد خود را در شاهنامه باز می جوید و باز می یابد. پیام های دلگرم کننده و حامیانه بزرگان معماری ایران، به مدیر و برگزارکننده مسابقه معماری خردسرای فردوسی، بی تردید نشانگر همین امر است.
- در خراسان ما مقبره خیام و کمال الملک از استاد هوشنگ سیحون را داریم ولی مسابقه نبودند. در کل برخلاف تاریخ عمیق کشورمان، در دوره معاصر تعداد مسابقات با موضوع فرهنگی در ایران چندان زیاد نیست. کتابخانه ملی ایران، مجموعه فرهنگستانهای جمهوری اسلامی، مقبره و یادمان شمس تبریزی و اکنون موسسه خردسرای فردوسی. در این مورد چه نظری دارید؟
پاسخ: باور دارم که هرگاه مسأله ای ملی طرح می‌شود، حل آن مسأله باید از ملت خواسته شود. البته برگزاری مسابقه معماری برای موضوعی فرهنگی و ملی، یکی از راه هایی است که این کار را استوار می‌کند. طراحی و ساخت آرامگاه های شاعران و دانشمندان بزرگ ایران که در همین سده ای که در پایان آن ایستاده ایم، ساخته شده مسائل ملی بوده، و البته در روزگار خود به درستی انجام گرفته، مسابقه فرهنگستان نتایجی عالی داشت، اما متأسفانه در اجرا به بیراهه رفت. معماری اصولا کنشی است انتقادی بر پایه اندیشه انتقادی. بنابراین در هنگامه های بزرگ، بطور مستقیم با غیر مستقیم با قدرت مواجه می‌شود، و بنا به مقتضیات ذات خود، همراهی با آن را بر نمی تابد. پیداست که در این مواجهه، پیروز ظاهری و فوری کدام طرف و پیروز واقعی و درازمدت کدام سوست. اما ساختمان خردسرای فردوسی، ضمن اینکه بسیار مهم است، چندان بزرگ نیست. موسسه خردسرای فردوسی متعهد است آن را بسازد، منابع مالی برای ساخت از طریق مشارکت فراهم خواهد شد. بنابراین مسابقه ای واقعی برای کاری واقعی برگزار می کنیم. امیدواریم از اینگونه کارها،در آینده بیشتر انجام شود.
- تیم داوری بسیار جالب انتخاب شده است. پیشکسوتی چون بوربور که نام او با مشهد گره خورده است در فردی اهل قلم همچون ساناز افتخار زاده و حرفه مندی چون علیرضا مشهدی میرزا. هدف از انتخاب این تیم چیست؟
پاسخ: چینش تیم داوری، حساس ترین کار مدیریت مسابقه است. ترفندهایی دارد و محدودیت‌هایی در آن ایجاد می‌شود، که در اینجا نمی توان بطور مفصل توضیح داد. اما نکاتی که در سوال گفته شد، به حقایقی اشاره دارد. ترکیب گروه داوران به مسابقه دهندگان پیام هایی را منتقل می‌کند. ما آن پیام ها را تصریح نمی کنیم اما حتما مسابقه دهندگان خود با مطالعه و تحلیل، آنها را درخواهند یافت. در یک گروه داوری هرکس نقشی را باید بر عهده داشته باشد. همانگونه که به منتقد سخت‌گیر نیازمندیم، کسی را هم می خواهیم که با ریز بینی و تمرکز، ارزش های نهفته و کوچک را در گوشه و کنار کارها پیدا و بیان کند، کسی را هم می خواهیم که با جریان های روز معماری در جهان آشنا باشد و از این جهت آثار را ارزیابی کند، کسی را می خواهیم که بتواند با شکیبایی و بردباری سخنان دیگران را بشنود و بسنجد و جمع بندی کند. پنج استادی که به سبب علاقه مندی به فردوسی و شاهنامه و لطف به مدیر مسابقه، قبول کردند در گروه داوری باشند، همه از توانمندی‌های ویژه بهره‌مندند. از حدود یک سال پیش که برنامه اجرایی مسابقه به تأیید موسسه خردسرای فردوسی رسید، گروه داوری تشکیل شده و تا کنون هم چند جلسه هم فکری برگزار کرده‌ایم. برای آنکه هرچه داوران به موضوع و محتوای مسابقه و خواسته‌های سفارش دهنده آن آشنا باشند، دقیق تر قضاوت خواهند کرد و حقی از کسی ضایع نخواهد شد، ایشان را از تمامی رویدادهای مسابقه مطلع کرده‌ایم. متون اصلی راهنمای مسابقه با نظر ایشان تدوین و منتشر شده است. خوشنامی داوران در جامعه حرفه‌ای و اطمینان جامعه حرفه ای به سلامت مسابقه، دو سرمایه‌ای است که آن را محافظت خواهیم کرد.
- داستان کانون هم اندیشی معماری مشهد چیست؟ به نظر یک تشکلل متمرکز حرفه ای است که در حال شتاب بخشی به رشد و شکوفایی معماران شهر است.
پاسخ: کانون هم‌اندیشی معماری مشهد، برگزار کننده مسابقه معماری خردسرای فردوسی است. این کانون سازمانی مردم نهاد است که از میان دغدغه‌های جمعی و مبتنی بر اهمیت «مسئولیت اجتماعی» معماران و برنامه‌ریزان و طراحان شهری، تأسیس شده و فعالیت خود را از خردادماه ۱۳۹۴ آغاز کرده است.
اهداف آن عبارت است از اعتلا و به هنگام کردن دانش معماری و شهرسازی اعضا، ارتقای کیفیت معماری و شهر و افزایش آگاهی‌های عمومی؛ توسعه کنش‌گری اجتماعی، پایش، ارزیابی و دیده‌بانی رویدادهای معماری و شهر و موضوعات مربوط به میراث فرهنگی برای بهبود کیفیت فضای زیست و زندگی جامعه؛
این اهداف را از طریق مطالعه، پژوهش، حفظ و اشاعه‌ی آگاهی‌ها و دانش و فرهنگ مرتبط با معماری و شهر؛ فعالیت اطلاع‌رسانی و رسانه‌ای، پرورش آگاهی‌های عمومی درباره‌ی آموزش و اهمیت معماری در ذهن جامعه و برانگیختن حساسیت آنها نسبت به محیط زندگی‌شان انجام می دهد.
کانون هم‌اندیشی معماری مشهد می‌کوشد تا فضایی باشد برای این که معماران و شهرسازان با اندیشه و انگیزه‌ی مشترک دور هم جمع شوند و با گفتگو و تبادل نظر،آن قسمت از نیازهای ذهنی‌شان را که در محیط حرفه‌ای یا آموزشی برآورده پوشش داده نمی‌شود، برآورده کنند. کانون هم‌اندیشی معماری مشهد با هدف هم‌گرایی و هم‌افزایی، مبتنی بر فردزدایی و وابسته به نیروی داوطلبانه‌ی همراهان خود پیش می‌رود.
برگزار کردن مسابقه معماری خردسرای فردوسی نیز در راستای فعالیت های کانون هم‌اندیشی معماری مشهد، و منطبق بر اهداف آن انجام می‌شود.
برای مشاهده فراخوان مسابقه خردسرای فردوسی اینجا را کلیک نمایید