محمد باقر طباطبائی نامی آشنا در حوزه مسابقات معماری ایران است. او اخیراً با مسابقه طراحی مرکز خردسرای فردوسی مشهد، معماران را به تکاپو انداخته است. با او به گفتگو پیرامون این جایزه و اهداف آن نشستیم.
- از زمان شیوع پاندمی مسابقات معماری دچار رخوت ناامید کننده ای شد. چه شد که در این شرایط مسابقه را راه اندازی نمودید؟ به نظر می‌اید به شدت مورد استقبال معماران قرار گرفته است.
پاسخ: بيماري همه‌گير باعث شده كه شيوه كار كردن معماران تغيير كند، مشكلاتي بوجود آورده، اما هنوز نتوانسته همه كارها را تعطيل كند. به هر حال اميد اين است كه بيماري برود و كارها به روال عادي بازگردد. اما نمي توان تا آن زمان، فقط انتظار كشيد. بايد كار كنيم و در همين اوضاع هم آتش تلاش و انديشه را زنده نگاه داريم.
موسسه فرهنگي خردسراي فردوسي مشهد بيش از يك دهه سابقه فعاليت آموزشي و فرهنگي دارد، برگزاري سخنراني ها و نشست هاي متعدد، پيشنهاد يادروز فردوسي در بيست و پنجم ارديبهشت ماه، انتشار كتاب ها و نشريات مختلف و كارهاي ديگر را انجام داده و اكنون نيز فعال است. در حال حاضر فعاليت هاي اين موسسه در خانه اي انجام مي‌شود كه شادروان دكتر مينو آن را در اختيار قرار داده اند. ولي چون فعاليت هاي گسترده شده و مخاطبان افزايش يافته اند، هيأت مديره موسسه تصميم گرفتند ساختماني مناسب براي خود احداث كنند. پيداست كه چنين كاري، بر پايه مشاركت علاقه مندان به فردوسي و شاهنامه انجام شدني خواهد بود. همانطور كه شهرداري مشهد زميني را در اختيار موسسه خردسراي فردوسي قرار داد. براي تهيه طرح بناي خردسراي فردوسي هم پس از رايزني هاي بسيار و هم انديشي، قرار شد مسابقه اي با فراخوان همگاني برگزار شود.
من هم اين افتخار را يافتم كه در خدمت استادان موسس و گرداننده موسسه و برگزار كننده مسابقه يعني كانون هم‌انديشي معماري مشهد، اين مسابقه را بهمراه دستيارم مديريت كنيم. پروژه هم واقعي است، و با ياري يزدان و مشاركت ميهن دوستان و دوستداران فردوسي و شاهنامه، ساخته خواهد شد. مشاركت معماران نيز اميدواركننده و دلگرم كننده بوده است. اميدواريم در اين دوران دشوار، بتوانيم كاري درخور نام فردوسي بزرگ و شاهنامه، انجام دهيم.
- شما از پیشکسوتان حرفه و نامی آشنا در حوزه مسابقات معماری ایران هستید. به نظر حضرتعالی بعنوان مدیر برگزاری مسابقه، جنبه های نوآورانه این مسابقه در چیست؟
پاسخ: نظر شما نشانگر لطف شماست. اما نوآوري در مديريت و برگزاري مسابقه، كمي ابهام دارد. من باور دارم كه نوآوري به معناي ابداع روش هاي نوين براي انجام دادن كارهاي معمول، وظيفه برگزار كننده و مدير مسابقه نيست. ما وظيفه داريم درست طبق ضوابط و مقررات، همانگونه كه بايد باشد، مسابقه را مديريت كنيم. معماران شركت كننده در مسابقه، با نگاه معاصر و روزآمد به معماري ايران، درس آموزي از ميراث گذشته و ثروت پوياي معماري ايراني و شيوه هاي مناسب ظهور و بروز آن در رورزگار كنوني براي ماندگاري در آينده، نوآوري خواهند كرد. ما بايد زمينه را فراهم كنيم و فضا را بگشاييم و گمان مي كنم با برگزاري مسابقه به صورت درست و سامان يافته، اين كار را كرده ايم. اميدواريم نتايج اين مسابقه به گونه اي باشد كه بتوان از آن، شيوه بهره گيري از داشته ها براي توسعه انديشه و خردِ معمارانه را آموخت. اگر در ساير پروژه‌ها نيز، مديران طرح، برگزار كنندگان و مديران مسابقات، نمايندگان سازمان هاي اجرايي در پروژه هاي شهري و ساختماني، همه اينگونه فكر و عمل كنند و جايگاه خود را در نسبت با مقررات روشن و بسامان تعريف كنند، و بيهوده به دنبال ساختار شكني و قانون گريزي و دور زدن مقررات و ضوابط نباشند و از اين جهات نوآوري نكنند كه البته كه شايد در روزگار كنوني كاري نو به شمار آيد، كارها بسامان مي‌شود.
- روش ثبت نام و اعطای کد به شرکت کنندگان و حتی پاسخگویی به مسائل آنان کاملا کامپیوتری و سیستماتیک شده است. چقدر این تکنولوژی در شفافیت به مسابقات معماری در ایران کمک نموده است؟
پاسخ: اوضاع كنوني معماران را همانند ديگران، ناچار به تغيير روش هاي كاري كرده است. دوركاري حتي در دفترهاي كوچك هم ديگر امري پذيرفته شده است. سازمان هاي بزرگ و خدماتي مانند شهرداري ها و ديوان دولتي نيز آن را پذيرفته‌اند. برگزاري مسابقه معماري را نيز كه يك رويداد است و آغاز و پايان مشخص دارد، در حال حاضر به گونه اي ديگر نمي‌توان انجام داد. نام نويسي در مسابقه و دريافت شناسه يكتا، فقط از راه سايت اختصاصي مسابقه انجام مي‌شود. آثار شركت كنندگان نيز فقط از همان طريق دريافت مي‌شود. اطلاع رساني مسابقه نيز اينگونه خواهد بود. اين اجبار البته همانطور كه اشاره كرديد واجد خير هم هست. تمامي اقدامات قابل ثبت و مستند سازي و گزارش دهي است، موجب صرفه جويي در هزينه هاي شركت در مسابقه مي‌شود و به نظر مي رسد كه شيوه ارتباط ميان اركان مسابقه را نيز تسهيل می‌کند.
شايد در آينده نزديك بتوان تصور كرد در يك پروژه معماري، افرادي در يك گروه با هم كار كنند كه هرگز يكديگر را نديده‌اند. البته كه به لحاظ پيوندهاي انساني امروز براي ما مانند يك كابوس است. مثلا ما اميدواريم كه بتوانيم همايش اعلام رأي و اعطاي جوايز و سپس نمايشگاه آثار برتر را در فضاي حقيقي برگزار كنيم. اما اگر نتوانستيم و اوضاع و احوال چنان بود كه به اين كار مجاز نشديم، ناچار آن را هم به فضاي مجازي منتقل خواهيم كرد. از ديدار دوستان و همكاران محروم مي شويم تا سلامت ايشان را پاس بداريم.
- موضوع مسابقه بسیار مهم است. شاید در اینده بسیار در مورد اهمیت شاهنامه و فردوسی بیش از امروز هم بحث شود. فکر میکنید اثرات انتخاب این موضوع بر خود جامعه معماری چقدر باشد؟
پاسخ: شاهنامه بي ترديد سند و نص اساسي انديشه و خرد ايران‌شهري است. از روزي كه سروده شده تا وقتي كه دل در سينه يك ايراني مي تپد، شاهنامه همواره در حال سرايش دوباره و بازآفريني خود است. ما اگر گاهي هم از شاهنامه فاصله گرفته‌ايم، شاهنامه هرگز ما را تنها نگذاشته و در بزنگاه هاي دشوار، چراغ راه و اميدبخش براي پويايي بوده است. به اين معنا شاهنامه، فراورده ملت ايران است كه بر زبان و قلم فردوسي بزرگ جاري شده و در دل و جان ايرانيان ماندگار شده. هرگاه ملت ايران احساس كرده كه موجوديتش با مخاطراتي مواجه است، پناهگاه خود را در آن جسته و در آينده نيز چنين خواهد بود. جامعه معماري ايراني نيز يكي از گروه هاي خدمت رسان به ايران و ملت ايران است، و بنابراين جان و خرد خود را در شاهنامه باز مي جويد و باز مي يابد. پيام هاي دلگرم كننده و حاميانه بزرگان معماري ايران، به مدير و برگزاركننده مسابقه معماري خردسراي فردوسي، بي ترديد نشانگر همين امر است.
- در خراسان ما مقبره خیام و کمال الملک از استاد هوشنگ سیحون را داریم ولی مسابقه نبودند. در کل برخلاف تاریخ عمیق کشورمان، در دوره معاصر تعداد مسابقات با موضوع فرهنگی در ایران چندان زیاد نیست. کتابخانه ملی ایران، مجموعه فرهنگستانهای جمهوری اسلامی، مقبره و یادمان شمس تبریزی و اکنون موسسه خردسرای فردوسی. در این مورد چه نظری دارید؟
پاسخ: باور دارم كه هرگاه مسأله اي ملي طرح مي‌شود، حل آن مسأله بايد از ملت خواسته شود. البته برگزاري مسابقه معماري براي موضوعي فرهنگي و ملي، يكي از راه هايي است كه اين كار را استوار مي‌كند. طراحي و ساخت آرامگاه هاي شاعران و دانشمندان بزرگ ايران كه در همين سده اي كه در پايان آن ايستاده ايم، ساخته شده مسائل ملي بوده، و البته در روزگار خود به درستي انجام گرفته، مسابقه فرهنگستان نتايجي عالي داشت، اما متأسفانه در اجرا به بيراهه رفت. معماري اصولا كنشي است انتقادي بر پايه انديشه انتقادي. بنابراين در هنگامه هاي بزرگ، بطور مستقيم با غير مستقيم با قدرت مواجه مي‌شود، و بنا به مقتضيات ذات خود، همراهي با آن را بر نمي تابد. پيداست كه در اين مواجهه، پيروز ظاهري و فوري كدام طرف و پيروز واقعي و درازمدت كدام سوست. اما ساختمان خردسراي فردوسي، ضمن اينكه بسيار مهم است، چندان بزرگ نيست. موسسه خردسراي فردوسي متعهد است آن را بسازد، منابع مالي براي ساخت از طريق مشاركت فراهم خواهد شد. بنابراين مسابقه اي واقعي براي كاري واقعي برگزار مي كنيم. اميدواريم از اينگونه كارها،در آينده بيشتر انجام شود.
- تیم داوری بسیار جالب انتخاب شده است. پیشکسوتی چون بوربور که نام او با مشهد گره خورده است در فردی اهل قلم همچون ساناز افتخار زاده و حرفه مندی چون علیرضا مشهدی میرزا. هدف از انتخاب این تیم چیست؟
پاسخ: چينش تيم داوري، حساس ترين كار مديريت مسابقه است. ترفندهايي دارد و محدوديت‌هايي در آن ايجاد مي‌شود، كه در اينجا نمي توان بطور مفصل توضيح داد. اما نكاتي كه در سوال گفته شد، به حقايقي اشاره دارد. تركيب گروه داوران به مسابقه دهندگان پيام هايي را منتقل مي‌كند. ما آن پيام ها را تصريح نمي كنيم اما حتما مسابقه دهندگان خود با مطالعه و تحليل، آنها را درخواهند يافت. در يك گروه داوري هركس نقشي را بايد بر عهده داشته باشد. همانگونه كه به منتقد سخت‌گير نيازمنديم، كسي را هم مي خواهيم كه با ريز بيني و تمركز، ارزش هاي نهفته و كوچك را در گوشه و كنار كارها پيدا و بيان كند، كسي را هم مي خواهيم كه با جريان هاي روز معماري در جهان آشنا باشد و از اين جهت آثار را ارزيابي كند، كسي را مي خواهيم كه بتواند با شكيبايي و بردباري سخنان ديگران را بشنود و بسنجد و جمع بندي كند. پنج استادي كه به سبب علاقه مندي به فردوسي و شاهنامه و لطف به مدير مسابقه، قبول كردند در گروه داوري باشند، همه از توانمندي‌هاي ويژه بهره‌مندند. از حدود يك سال پيش كه برنامه اجرايي مسابقه به تأييد موسسه خردسراي فردوسي رسيد، گروه داوري تشكيل شده و تا كنون هم چند جلسه هم فكري برگزار كرده‌ايم. براي آنكه هرچه داوران به موضوع و محتواي مسابقه و خواسته‌هاي سفارش دهنده آن آشنا باشند، دقيق تر قضاوت خواهند كرد و حقي از كسي ضايع نخواهد شد، ايشان را از تمامي رويدادهاي مسابقه مطلع كرده‌ايم. متون اصلي راهنماي مسابقه با نظر ايشان تدوين و منتشر شده است. خوشنامي داوران در جامعه حرفه‌اي و اطمينان جامعه حرفه اي به سلامت مسابقه، دو سرمايه‌اي است كه آن را محافظت خواهيم كرد.
- داستان کانون هم اندیشی معماری مشهد چیست؟ به نظر یک تشكلل متمركز حرفه اي است که در حال شتاب بخشی به رشد و شکوفایی معماران شهر است.
پاسخ: کانون هم‌اندیشی معماری مشهد، برگزار كننده مسابقه معماري خردسراي فردوسي است. اين كانون سازماني مردم نهاد است كه از میان دغدغه‌های جمعی و مبتنی بر اهمیت «مسئولیت اجتماعی» معماران و برنامه‌ریزان و طراحان شهری، تأسيس شده و فعالیت خود را از خردادماه ۱۳۹۴ آغاز کرده است.
اهداف آن عبارت است از اعتلا و به هنگام کردن دانش معماري و شهرسازي اعضا، ارتقاي کيفيت معماري و شهر و افزايش آگاهي‌هاي عمومي؛ توسعه کنش‌گري اجتماعي، پايش، ارزيابي و ديده‌باني رويدادهاي معماري و شهر و موضوعات مربوط به ميراث فرهنگي براي بهبود کيفيت فضاي زيست و زندگي جامعه؛
اين اهداف را از طريق مطالعه، پژوهش، حفظ و اشاعه‌ي آگاهي‌ها و دانش و فرهنگ مرتبط با معماري و شهر؛ فعاليت اطلاع‌رساني و رسانه‌اي، پرورش آگاهي‌هاي عمومي درباره‌ي آموزش و اهميت معماري در ذهن جامعه و برانگيختن حساسيت آنها نسبت به محيط زندگي‌شان انجام مي دهد.
کانون هم‌انديشي معماري مشهد می‌کوشد تا فضایی باشد برای این که معماران و شهرسازان با اندیشه و انگیزه‌ی مشترک دور هم جمع شوند و با گفتگو و تبادل نظر،آن قسمت از نیازهای ذهنی‌شان را که در محیط حرفه‌ای یا آموزشی برآورده پوشش داده نمی‌شود، برآورده کنند. کانون هم‌انديشي معماري مشهد با هدف هم‌گرایی و هم‌افزایی، مبتنی بر فردزدایی و وابسته به نیروی داوطلبانه‌ی همراهان خود پیش می‌رود.
برگزار كردن مسابقه معماري خردسراي فردوسي نيز در راستاي فعاليت هاي كانون هم‌انديشي معماري مشهد، و منطبق بر اهداف آن انجام مي‌شود.
برای مشاهده فراخوان مسابقه خردسرای فردوسی اینجا را کلیک نمایید