موضوع مسابقه
نهاد کتابخانههای عمومی کشور، که متولی ساخت، تجهیز، بازسازی، توسعه کتابخانههای عمومی و مدیریت و نظارت بر ادارهی آنهاست، به عنوان نهاد عمومی غیردولتی، با هدف برآوردن نیاز اطلاعاتی، علمی، آموزشی و فرهنگی جامعه ایرانی به ارائه خدمات کتابداری و اطلاعرسانی میپردازد. این نهاد در حال حاضر از شبکه ۳۵۰۴ کتابخانه عمومی که شامل ۲۶۰۶ کتابخانهی نهادی، ۸۷۵ کتابخانهی مشارکتی، ۲۳کتابخانهی مستقل است، با ۴۱۹۵۲۲۴۹ منبع در زیربنای ۲۸۸۰۲۵۳ مترمربع به بیش از ۹ میلیون کاربر و ۲ میلیون عضو خدمات ارائه میکند.
کتابخانههای امروز متناسب با تغییرات وسیعی که در تعاملات فرهنگی جامعه شکل گرفته است، دیگر تنها فضاهایی برای امانت یا مطالعه کتب نیستند؛ نگاهی که امروز به مفهوم کتابخانه است آن را نوعی پیشران فرهنگی جامعه میبیند که پیرامون کتاب -به عنوان اصیلترین و بنیادیترین تجسم فرهنگ و دانش- شکل میگیرد. کتابخانهها امروز مراکز خلاق فرهنگی هستند که رویدادهای مختلف فرهنگی، تعاملات ادبی و دانشی و نیز موضوعات جدید فرهنگ و رسانه را در کنار فعالیت سنتی خود دنبال میکنند و این نگاه کلان اگرچه با تجربهی کالبدی امروز کمتر ممکن است، اما در مورد کتابخانههای سیار نیز وجود دارد.
نهاد کتابخانههای عمومی کشور به منظور توسعهی کتابخوانی در جوامع روستایی و عشایری برنامههای ویژهای دارد. از جملهی این برنامهها طعم کتاب با عشایر، طرح سفیران کتاب با هدف دسترسی آسان به منابع کتابخانهای و ترویجی کتابخوانی در جامعه عشایری و راهاندازی کتابخانه سیار و ارائه خدمت به جامعه روستایی و عشایری که مورد استقبال بسیاری نیز تاکنون قرار گرفته و زمینهساز تجربهی فرهنگی مناسب نیز شده است.
یکی از اولویتهای نهاد کتابخانههای عمومی کشور در دسترسکردن امکانات کتابخانهای برای جوامع عشایری با شیوهی مداوم یا فصلی زیست مبتنی بر کوچ در گسترهی ایران زمین است. بر اساس نتایج آخرین سرشماری اجتماعی-اقتصادی عشایر کوچنده، تعداد ۱۱۸۶۳۹۸ نفر جمعیت عشایری در قالب ۲۱۲۷۷۲ خانوار، ۱۰۴ ایل، ۵۵۲ طایفهی مستقل، ۱۹۸۴۰ کوچکترین رده ایلی در ۳۰ استان کشور استقرار دارند. بررسی وضعیت جمعیت عشایر کشور از سال ۱۲۴۵ شمسی تا آخرین سرشماری، نشانگر کاهش نسبت جمعیت عشایر در مقایسهی با جمعیت کل کشور از حدود ۳۸.۶ درصد به ۱.۶۸ درصد است. این میزان، هر چند حاکی از گزینش یکجانشینی و زیست متفاوت عشایر است، در عین حال بر پشتوانهی فرهنگی جمعیتی عظیم ایران دلالت دارد و نیز چیزی از ضرورت تمهید و ارائه خدمات مناسب به اجتماعات کوچنده یا محلههای اسکان عشایر نمیکاهد.
پرداخت به جمعیت عشایری کشور یکی ماموریتهای نهاد کتابخانههای عمومی کشور است که نیازمند تجهیرات کتابخانهای خاص با تناسب کامل با ماهیت کوچندگی عشایر میباشد. برای دستیابی به این نوع کتابخانههای سیار، نهاد کتابخانههای عمومی کشور در صدد برگزاری مسابقه طراحی میباشد. مسابقه در پی بازتعریف کالبد کتابخانههای سیار با تمرکز بر پاسخ به نیاز کارکردی و فرهنگی جامعه عشایر و برنامهها و خدمات ویژهی کتابخانهای جامعه عشایریست.
هدف و معیارهای مسابقه
کتابخانههای سیار، که در حال حاضر در قالب اتوبوسهای کارکرده و فضاسازی شده یا کانکسهای موقت تعریف میشوند، تنها جواب کارکردی عملیات امانت کتاب را میدهند و از حیث فرهنگی نیز هویت نامتجانسی با فرهنگ و فضای زندگی عشایر دارند. براساس نگاه کلانی که تعریف کتابخانه را متفاوت کرده است و به جز عملیات سنتی کتابخانهای، انتظارات وسیع فرهنگی و کارکردی نیز از آن دارد، بازتعریف کتابخانههای سیار نیز در کنار چالشهای موجود باید به پاسخهایی جدید در تعامل کتابخانه و بستر، کتابخانه و جامعه عشایری و نیز کتابخانه و نقش فرهنگی جدیدی که پذیرفته است رهنمون باشد. در کنار نقشهای مرسوم کتابخانهای، نقش کتابخانههای سیار به عنوان عامل تحقق دولت الکترونیک در بستر زندگی عشایر کشور یکی دیگر از کارکردهای این کتابخانهها است. همچنین امکانات ارائه محتوای آموزشی نظیر تخته و امکانات چند رسانهای از جمله نمایش فیلم و تصویر در نمایشگر یا پردهی نمایش و ویدئو پروژکتور برای گروههای سنی، فضا و امکاناتی برای تسهیل سوادآموزی برای نوسوادن و کمسوادن و بهبود اوقات فراغت همه اقشار بهخصوص کودکان از طریق برگزاری رویدادهای فرهنگی مختلف از نیازهای طرح است.
بر این اساس، هدف از برگزاری این مسابقه، مشارکت اهالی طراحی، هنر و فرهنگ به خصوص طراحان معماری، طراحان صنعتی، فعالان فرهنگی عرصهی کتاب و فعالان فرهنگی حوزهی عشایری برای بسط دامنهی پاسخهای ممکن به این سوال است: یک کتابخانه سیار عشایری که بخواهد به عنوان یک مرکز فرهنگی موقت عشایری و به صورت مداوم در ارتباط با آن جامعه باشد، چه کالبدی دارد؟ به این ترتیب محورهای زیر از شاخصترین اهداف برگزاری مسابقه و موضوعات مورد توجه در داوری آن هستند:
- توجه به اقلیم، بستر و بوم طبیعی زندگی عشایر
- توجه به گوناگونی ایلات ایران، ارزشها، هنرها و زیباییشناسی آنها
- توجه به نقش فرهنگساز کالبدی کتابخانه و ارزشهایی که میتواند در بستر خود بیافریند
- توجه توامان به تکنیکهای ساختی، فناورانه و نوین
- توجه به ویژگیهای کاربردی و استفاده آسان
- رعایت اصل صرفهجویی و هزینهکرد بهینه در ساخت