اختصاصی پایگاه خبری فضای نو : رسانه تخصصی طراحی داخلی
نویسنده: آرتور امید آذری[1]
هنر کاشیکاری از آرایه های ارزشمند در تاریخ معماری ایران است. مجموعه ایی از اصول و رمز و رازهای پخت، لعاب و رنگ، مخصوص کاشیکاران ایرانی است که در بناهای فاخر و در دوره های تاریخی به کار گرفته شده است و گنجینه های ارزشمندی را در تاریخ معماری این سرزمین به جای گذاشتند. با پیشرفت صنعت کاشی سازی و سرامیک، و امکان تولید بیشتر، در معماری معاصر نیز شاهد استفاده از این هنر والا در ساخت و تزئینات هستیم. در ادامه بحث، تاریخ غنی هنر کاشیکاری را مختصر مروری می کنیم و چند نمونه از گنجینه های هنر کاشیکاری را توصیف خواهیم کرد. سابقه هنر کاشی گری، به دوران قبل ازاسلام بر می گردد که هر دو نقش ساخت و آرایه را داشتند. به نقل از مستندات تاریخی، اولین خشت های مزین به لعاب در معبد چغازنبیل کشف شده است که گویای قدمت و ارزش این هنر است. در دوران بعد از اسلام، اوج هنر کاشیکاری و کاشیگری در دوران تیموری است که در مسجد کبود تبریز به اوج شکوفایی می رسد. ” این مسجد در ایران به فیروزه اسلام شهرت داشته و این شهرت به سبب و فراوانی و تزئین کاشی معرق در آن بوده است. به طوریکه در آن رنگ آبی سیر غلبه دارد. رنگ های کاشی معرق که در سراسر بنا یافت می شود، شامل آبی روشن، آبی سیر، سفید، سبز، زرد و قهوه ای است.”[2]
قرن دهم و یازدهم هجری ( دوره صفوی) دوران شکوفایی هنر در معماری ایران است. هنرهای پارچه بافی، نقاشی، فلزکاری، سفال سازی و معماری به توسعه و تکامل رسید. از هنرهای وابسته به معماری، کاشیکاری به حد اعلای خود رسید. این هنر در عظمت، شکوه، ابداع و خلاقیت بسیار رشد کرد. در زمینه استفاده از هنر کاشیکاری، از کاشی معرق و هفت رنگ بسیار استفاده شد و بیشتر عناصر بناها همانند گنبد، ایوان، طاقنما و … مزین به کاشی شد. مدرسه چهارباغ در اصفهان نمونه ارزشمندی از این هنر است. ” نمای خارجی مدرسه شامل سردری با شکوه و زیبا و هفده طاقنمای دو طبقه آجری در طرفین است. دروازه ورودی مدرسه، میان دو جرز بلند قرار گرفته بود که روی آنها با کاشی های معرق بر زمینه لاجوردی تزیین شده بود…نمای داخلی مدرسه شامل هشتی ورودی. حیاط داخلی، گنبد، مناره ها و اتاق ها است. بعد از دروازه ورودی، هشتی یا سرسرای مدرسه واقع شده است که یکی از زیباترین قسمت های مدرسه از نظر تزئین کاشیکاری، تشکیل می دهد.”[3]
در دوره های بعدی همانند افشاریه، زندیه و قاجاریه نیز شاهد استفاده از هنر کاشیکاری هستیم. که البته در این دوره ها مخصوصا قاجاریه هنرهای کشورهای دیگر بر سبک معماری و نقاشی و.. تاثیر داشت. مسجد شهید مطهری گنجینه ارزشمندی از آرایه های دوره قاجاریه است که تمام نمای خارجی بنا با کاشی های هفت رنگ تزئین شده است. در ادامه و تکامل این اندیشه در دوران معاصر شاهد نمونه های ارزشمندی از هنر کاشیکاری هستیم چون آثار هوشنگ سیحون در بناهایی مانند آرامگاه کمال الملک و مقبره خیام. بنابراین کاشی کاری، یکی از مهمترین عناصر تزئینی و جدایی ناپذیر در معماری ایران است و در ذهن و خاطره هر ایرانی نقش بسته است. با پیشرفت دانش مصالح شناسی و رنگ شناسی و ترکیب با مواد هوشمند و نانو می توان در دوران اکنون به بناهایی واجد ارزش و ماندگار دست یافت.
[1] دکتری تخصصی معماری، مولف و معمار
[2] محمد یوسف کیانی، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی
[3] محمد یوسف کیانی، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی