برگزارکننده و مدیر مسابقه خردسرای فردوسی مشهد با ارسال نامه ای به پایگاه خبری فضای نو، متن نهایی بیانیه مسابقه مذکور را در اختیار این رسانه قرار داد. متن بیانیه به شرح ذیل است:
بنام خداوند جان و خرد
بیانیه پایانی
ایزد یکتا را سپاس می‌گوییم که مسابقه معماري ساختمان خردسرای فردوسي، با تلاش فراوان برای ضابطه‌مندي و استواري كامل برگزار شد و با اعلام نتايج و پرداخت همزمان جوايز تعيين شده، به انجام رسيد. همچنین از موسسه فرهنگی خردسرای فردوسی، داوران گرامی و جامعه معماری، برای همراهی و حمایت مستمر در طول برگزاری مسابقه و مشارکت در آن، تشکر می‌کنیم.
پيداست كه تمامي شركت‌كنندگان در مسابقه مي‌خواسته‌اند طرحشان برگزيده و برتر شود و سهمی بیشتر در این کار سترگ داشته باشند؛ اما همگان در اين هدف خجسته كه برخاسته از دلدادگي به ميهن و دلبستگي به حكيم بزرگ فردوسي توسي است، به يكسان كامياب نشده‌اند؛ زيرا كه هر مسابقه معماري بر اساس قواعد و آيين برگزاري آن، تنها يك برنده و شماري اندك طرح برگزيده دارد. از سوي ديگر؛ همانگونه كه در بيانيه داوري آمده، هیچ یک از طرح‌هاي تهيه شده براي اين مسابقه، دارای کمال مطلوب و آرمانی نبوده و بنابراين بررسی و قضاوت، تنها در رقابت ميان طرح‌هاي ارسالی و در حدود بضاعت آنها انجام شده است.
با توجه به اینکه هر مسابقۀ معماری پس از داوری و اعطای جوایز به پایان میرسد، بنای برگزارکننده و مدیر مسابقه معماري طراحی ساختمان خردسراي فردوسي، برای حفظ حرمت خردسرا و نام بلند فردوسی، پرهیز از پرداختن به برخی حواشی معمول بود؛ چرا که همواره مبنای آنها برداشت‌های هیجانی پس از یک مسابقه و به دور از تأمل و بررسی دقیق آثار بوده است. اما برای آگاهی شركت‌كنندگان كه تلاش فراوان كرده‌اند و اكنون شاید درباره روند داوري و نتايج آن پرسش‌ها و ابهاماتي دارند و همچنین برای آگاهی جامعه حرفه‌ای و شفاف‌سازي، توضیحاتی تقدیم می‌شود. بدیهی است یک‌سره زیرسؤال بردن مسابقه و اعتبار حرفه‌ای سفارش‌دهنده، برگزارکننده، مدیر و داوران و کم‌ارزش جلوه‌دادن دستاوردهای آن ناپسندیده و به‌دور از انصاف است، و مطابق قواعد و مقررات، نتایج مسابقه قطعی و غیرقابل تغییر است. اما برای پاسخگویی به دسته‌ای از ابهامات، تقاضا می‌شود این متن به‌دقت مطالعه و به‌دور از موضع‌گیری و تعصب، بار دیگر تأمل شود.
روند برگزاري:
برگزاري و مديريت مسابقه مطابق با آيين‌نامه مصوب مسابقات معماري و شهرسازي بوده است. گزینش داوران مسابقه از سن‌ها و نگرش‌های متنوع، به منظور پرهیز از گرایش به سبک یا شیوه‌ای خاص و مراقبت کامل از سلامت مسابقه، پرهیز از هرگونه مداخله در روند برگزاری و استقلال کامل داوران در قضاوت آثار، از جمله ویژگی‌های ممتاز این مسابقه بوده است. شرکت‌کنندگان محترم با اطلاع از ارکان مسابقه، به‌خصوص داوران که کاملاً شناخته شده‌اند و با آگاهی از روند مسابقه و اینکه هر مسابقه یک برنده و تعدادی کم‌شمار رتبه‌ی برتر دارد، در آن شرکت کرده و شرایط آن را پذیرفته‌اند. اکنون تقاضای تغییر در ارکان مسابقه پس از پایان فرایند آن، معقول، عملی و پذیرفتنی نیست.
تمامی آثار دریافت شده از شرکت‌کنندگان گرامی، با رعایت ضوابط و مقررات مسابقه، در اختیار داوران قرار گرفته و بر فرایند داوری، بدون دخالت در آن، نظارت شده است. برگزار کننده، مدیر و داوران مسابقه، با رعايت تمامي قواعد، به‌حق ادعا مي‌كنند كه هيچگونه تخطي از مقررات و قواعد صورت نگرفته و مسابقه با شفافيت و سلامت كامل برگزار شده است. بی‌درنگ پس از داوری و انتشار بیانیه، جوایز برندگان پرداخت شده و حقوق آنان رعایت گردیده است. هیچ اعتراضی از جانب صاحبان آثار، مبنی بر عدول از قواعد و مقررات مسابقات، به دبیرخانه نرسیده است و تمامی ابهاماتی که در میان افکنده شده، با توضیحی مختصر، قابل رفع است.
روند داوري:
همانگونه كه در بيانيه داوري منعكس شده، داوري اين مسابقه، در روند طولاني يك هفته‌اي، و در چهارگام بر‌ون‌خط و یک گام حضوری گروهی انجام گرفت. مدارك تمامی طرح‌های ارسالی، در مراحل داوری، به طور كامل مشاهده، خوانده و بررسي شد و ايده‌هاي طرح‌شده و چگونگي تجسم بخشيدن به آنها، از نظر انطباق با خواسته‌هاي كارفرما و معيارهاي اعلام شده، بررسي و تمامي نتایج مستند شد. در اين روند مشاهده شد كه تقريباً تمامي طرح‌ها، ضمن اينكه نشانگر تلاش تهيه‌كنندگان آنهاست، از رعايت کامل تمامی نکات و حل کامل تمامی مسائل بازمانده و همه موارد خواسته شده را همزمان برآورده نساخته، و هریک از آنها بر تجسم‌بخشی به ارزشی خاص یا حل مسائلی ویژه متمرکز شده است. داوری طرح‌ها برای یافتن طرحی که به‌راستي نماينده معماري به‌روز و گوياي درك درستي از ساختمان و کارکرد خردسراي فردوسي باشد، انجام شد. گروه داوران بر اساس آيين‌نامه مسابقات، طرح‌ها را توجه به ارزش‌ها و قابلیت‌های هر يك برای پاسخگویی به معیارها و خواسته‌ها و امکانات توسعه و بهینه‌سازی آنها، داوري كردند. پیداست که در این سنجش، وزن امتیاز تمامی ارزش‌ها یکسان نبود. بنابراين اغماض درباره پاسخگويي به تمامي خواسته‌ها و رعايت تمامي معيارها، هم در سنجش کمّی و شکلی برای ورود به فرایند داوری و هم در مراحل داوری و گزینش، شامل تمامي شركت‌كنندگان شده است. بر اساس راهنمای مسابقه، آنچه از شرکت‌کنندگان محترم خواسته شده بود، کمی فراتر از طرح شماتیک و قبل از طرح معماری مرحله اول بود، بنابراین اغماض درباره بعضی معیارها و ضوابط در این مرحله، موجّه و منطقی بوده است، و همگان از آن بهره‌مند شده‌اند.
طرح‌ها:
طرح‌های ارسالی، چه آنها که بر اساس مضمون و مفهومی خاص صورت‌بندی شده بود، چه آنها که انطباق با برنامه و کارکرد را هدف گرفته بود، چه آنها که قابل تبدیل به عنصری یادمانی با برداشت صوری از یک موضوع یا مفهوم انتخابی بود، چه آنها که خلق فضای معماری را هدف گرفته بود، یا طرح‌هایی که تلفیقی از این ارزش‌ها با نسبت‌های متفاوت بود، در تبدیل ايده محوري خود به فرم و فضا، رويكردي را در پيش گرفته بوند كه در بعضي از موارد ممکن بود الگوبرداري يا اقتباس شمرده شود، لیکن ادعای کپی‌برداری درباره هیچ‌یک از طرح‌ها وارد نیست. به عنوان نمونه، در دسته‌ای شاخص از طرح‌ها، الگوی کلی از فرو رفتن ساختمان در زمين همراه با ايجاد يك حجم ساده عموما مكعب شكل بر فراز آن، شکل گرفته بود، كه مشابه آن در معماري معاصر ايران و جهان فراوان است. دسته‌ای دیگر از طرح‌ها، بناهای معماران معروف داراي سوابقي در معماري ساختمان‌هاي فرهنگي و هنري یا حتي سوژه‌هاي طبيعي يا عناصر نمادين و حماسي يا بناهاي باستاني و تاريخي يا مفاهيم آييني را منبع الهام خود ساخته بودند. در اين دو دسته نيز معماري‌هاي مشابه، پرشمار است. قضاوت آثار، با صرف نظر از اینگونه مشابهت‌ها انجام شد. زيرا تشخيص كپي‌برداري، موضوعي است حقوقي كه در صورت ادعاي صاحب اثر اصلي و مشابهت كامل دو اثر در صورت و محتوا، در مراجع حقوقي قابل پيگيري است، نه از طريق هیاهو در شبكه‌هاي اجتماعی.
اکنون، آيا طرحی كه به‌وضوح شبيه تخت جمشيد يا آرامگاه فردوسي است خوب است، و آن يكي كه شبيه كار يك معمار معاصر است كپي است؟ آيا آنكه از معماري نام‌آشنا تقليد كرده و تنها چند عنصر را جابجا كرده اصيل است، و آن ديگري كه كار قبلي خودش را تكرار كرده، بايد مردود شود؟ آيا كاري كه از كوه ايده گرفته و به يك طرح خام ناكارآمد رسيده بايد جايزه اصالت بگيرد، و كسي كه ايده خام و ناكارآمدی از ديگري را تبديل به يك پروژه كارآمد و واقعي كرده، بايد محكوم شود؟ آيا ايده كسي كه با شعار، گوري زيرزميني و نامعلوم براي فردوسي ساخته اصيل است، و آن كسي كه پس از سده‌ها نام فردوسي را با بنايي نمادين بركشيده، به جرم شباهت ظاهري با بنايي نامشخص بايد حذف شود؟ آيا با الگوگيري همراه با كمي تغيير رنگ و مصالحش و تعويض مربع با دايره كار يك طراح اصالت مي‌يابد، ولي آن ديگري چون اين اندك تغيير را نداده، محكوم به ناسزا و اتهام کپی‌کاری می‌شود؟
گروه داوران، در يك فرايند طولاني، بر اساس انصاف و موشكافي بسيار، تمام پروژه‌ها را بررسي كردند. براي پرهيز از تأثير سليقه شخصي، هركدام از پروژه‌ها، بنا بر ارزش‌هاي هريك از آنها بررسي شد. بر خلاف قضاوت سطحي رایج در میان برخی، براي داوران، فرم به‌تنهایی و در نتيجه شباهت فرمي با الگوهای رایج در درجه اول اهميت نبود، بلكه نوع رويداد و روایت نهفته در طرح و پاسخ‌های معمارانه به مسایل پروژه، به مراتب اهميت بیشتری داشته است.
برندگان:
دو طرح نخست و دوم، همان طرح‌هایی بود که از ابتدا و در تمامی مراحل داوری، هیچ‌یک از داوران به آنها نشانه منفی نداده بودند. شالوده و ساختار شکل‌دهنده به طرح نخست، الگوی چارطاقی است که بعنوان الگوی پایه معماری ایران باستان و عنصری نمادین و مقدس شناخته می‌شود، و همچون ساختاری آشنا در بسیاری از اثار معماری ایران، از آن الهام گرفته شده است. تقسیم‌بندی نه‌گانه عناصر نمادین و نورگیرها، در معماری ایرانی، مبتنی بر مفهومی نمادین است و ویژه یک معمار نیست. طرح‌های رتبه سوم مشترک، کمترین نشانه منفی را دریافت کرده بودند. هر چهار طرح، به برنامه و كاربري پاسخ نسبتا مناسبي داده بودند و توجه داشتند كه بنا در يك قطعه مستقل با ديد و دسترسي چهار طرفه قرار دارد و نبايد پشت و رو داشته باشد. در عين ايجاد يك نماد شهري مشخص، نبايد باعث آشفتگي و اختلال در بافت مسكوني پيرامون شود. طرح نخست، بر خلاف طرحي كه بعضي مدعي كپي‌برداری از آن شده‌اند، ناقض مفهوم موضوع خود نيست، بلكه بسيار پيشروتر و كامل‌تر از آن و مناسب كاربري مورد نظر است. طرح دوم، بهترين پاسخگويي به اهداف خردسرا و برنامه ريزي و عملكرد صحيح مجموعه را داراست. طرح سوم مشترک، در عين نمادين بودن، پاسخ‌هاي مناسبي به درخواست هاي برنامه طرح دارد. طرح دیگر مشترک سوم، از معدود طرح‌هايي است که فراتر از شعار، توانسته بود ايده‌هاي نوشتاري خود را به فضا، فرم و عملكرد تبديل كند، و با دركي نسبتا درست از عناصر معماري ايراني، تجربه مستمر هويت بخش به مخاطب خود بدهد. هر چهار طرح توانسته بودند برای خودگردانی و پویایی فضا، پیشنهادهای مناسب عرضه کنند.
تقدیرشدگان:
تنوع آشکار در طرح‌های تقدیر شده، نشانه‌ای است از اینکه داوران خواسته‌اند تا تلاش و ايده هيچكس، حتي اگر برداشت غلطي از موضوع كرده باشد، پايمال نشود. پروژه هايي كه بعد از بررسي همه جوانب و بازنگري چندين باره طرح ها به مرحله تقدير رسيدند، پروژه هايي بودند كه توانسته بودند به یکی از جنبه‌های مهم از خواسته‌ها و معيارها را پاسخ دهند. لیکن ازرشی که برندگان را از تقدیرشدگان جدا کرد، تأکید بر رویداد و روایت و اشتمال همزمان بر چند ارزش معماری بود. همانگونه که مشاهده مي‌شود، از همه دسته‌هاي مختلف، به‌رغم سلايق شخصي داوران، پروژه‌هايي متنوع به دور نهايي راه يافته‌اند و با تاكيد بر ارزششان، تقدير شده‌اند.
درباره ضوابط و مقررات فنی:
در ارزیابی کمّی و شکلی مدیر مسابقه و قضاوت داوران، توجه شد که مطابق با راهنمای مسابقه و آنچه از شرکت‌کنندگان انتظار می‌رفت، طرح‌های ارسالی، تا تبدیل به طرح معماری مرحله اول، راهی دراز در پیش دارد. بنابراین امکان اصلاح در مراحل بعدی تکمیل پروژه، برای انطباق کامل طرح با ضوابط در آنها فراهم است. ضوابط ساختماني، پايه آغاز كار معمار در طراحي است و تغيير اندكي در آن براي ايجاد ارزش‌هايي ديگر، جزو اختيارات معمارانه است. البته فهم اين سخن نيازمند ممارست در معماري و آشنايي با پروژه های اجرایی و روح ضوابط است. ممکن است فقدان این شناخت و تجربه یا شاید توجه به آن، موجب اظهار نظرهای تک‌بعدی و یک‌سویه شود. همچنین وزن امتیازات مرتبط با کیفیت فضا و پاسخ‌های معمارانه، بسیار بیشتر از انطباق صِرف با ضوابط در طرحی است که فاقد آن ارزش‌ها باشد. بنابراین جواز حدود 10 الی 15 درصد افزودن بر سطح اشغال و تراکم، جزو مواردی بوده که همچون ارفاقی همگانی، سهم همه شرکت‌کنندگان شده است؛ همانگونه که در اجرای پروژه‌های دیگر نیز این امر در صورت کمک به خلق ارزش خاص معمارانه، پذیرفتنی است و با طی مراحلی امکان تحقق را دارد.
اینک در پایان فرایند مسابقه؛ ضمن آنکه بار دیگر دست شرکت‌کنندگان محترم را می‌فشاریم و از آنان برای شرکت در این فرایند میهنی و ملی تشکر می‌کنیم، یادآور می‌شویم با توجه به آنچه گفته شد، رأی داوران قطعی و غیر قابل تغییر است. جوایز برندگان پرداخت شده و مراحل بعدی کار توسط مؤسسه محترم خردسرای فردوسی طبق صلاح‌دید برای تهیه طرح اجرایی، کارفرمایی می‌شود.
در پایان لازم است از تمامی رسانه هایی که بر اساس رسالت راستین خود عمل می کنند و تنها برای جذب مخاطب و بازدید بیشتر، به حواشی دامن نمی‌زنند، یک سویه قضاوت نمی کنند، بدون حقیقت‌یابی مطلبی را منتشر نمی‌کنند و خیر جامعه مخاطب خود را خواهانند، تشکر کنیم. و امیدواریم همگان این رویه را پیش گیرند.
برگزار کننده و مدیر مسابقه – فروردین‌ماه 1400