برگزارکننده و مدیر مسابقه خردسرای فردوسی مشهد با ارسال نامه ای به پایگاه خبری فضای نو، متن نهایی بیانیه مسابقه مذکور را در اختیار این رسانه قرار داد. متن بیانیه به شرح ذیل است:
بنام خداوند جان و خرد
بیانیه پایانی
ایزد یکتا را سپاس می‌گوییم که مسابقه معماری ساختمان خردسرای فردوسی، با تلاش فراوان برای ضابطه‌مندی و استواری کامل برگزار شد و با اعلام نتایج و پرداخت همزمان جوایز تعیین شده، به انجام رسید. همچنین از موسسه فرهنگی خردسرای فردوسی، داوران گرامی و جامعه معماری، برای همراهی و حمایت مستمر در طول برگزاری مسابقه و مشارکت در آن، تشکر می‌کنیم.
پیداست که تمامی شرکت‌کنندگان در مسابقه می‌خواسته‌اند طرحشان برگزیده و برتر شود و سهمی بیشتر در این کار سترگ داشته باشند؛ اما همگان در این هدف خجسته که برخاسته از دلدادگی به میهن و دلبستگی به حکیم بزرگ فردوسی توسی است، به یکسان کامیاب نشده‌اند؛ زیرا که هر مسابقه معماری بر اساس قواعد و آیین برگزاری آن، تنها یک برنده و شماری اندک طرح برگزیده دارد. از سوی دیگر؛ همانگونه که در بیانیه داوری آمده، هیچ یک از طرح‌های تهیه شده برای این مسابقه، دارای کمال مطلوب و آرمانی نبوده و بنابراین بررسی و قضاوت، تنها در رقابت میان طرح‌های ارسالی و در حدود بضاعت آنها انجام شده است.
با توجه به اینکه هر مسابقۀ معماری پس از داوری و اعطای جوایز به پایان میرسد، بنای برگزارکننده و مدیر مسابقه معماری طراحی ساختمان خردسرای فردوسی، برای حفظ حرمت خردسرا و نام بلند فردوسی، پرهیز از پرداختن به برخی حواشی معمول بود؛ چرا که همواره مبنای آنها برداشت‌های هیجانی پس از یک مسابقه و به دور از تأمل و بررسی دقیق آثار بوده است. اما برای آگاهی شرکت‌کنندگان که تلاش فراوان کرده‌اند و اکنون شاید درباره روند داوری و نتایج آن پرسش‌ها و ابهاماتی دارند و همچنین برای آگاهی جامعه حرفه‌ای و شفاف‌سازی، توضیحاتی تقدیم می‌شود. بدیهی است یک‌سره زیرسؤال بردن مسابقه و اعتبار حرفه‌ای سفارش‌دهنده، برگزارکننده، مدیر و داوران و کم‌ارزش جلوه‌دادن دستاوردهای آن ناپسندیده و به‌دور از انصاف است، و مطابق قواعد و مقررات، نتایج مسابقه قطعی و غیرقابل تغییر است. اما برای پاسخگویی به دسته‌ای از ابهامات، تقاضا می‌شود این متن به‌دقت مطالعه و به‌دور از موضع‌گیری و تعصب، بار دیگر تأمل شود.
روند برگزاری:
برگزاری و مدیریت مسابقه مطابق با آیین‌نامه مصوب مسابقات معماری و شهرسازی بوده است. گزینش داوران مسابقه از سن‌ها و نگرش‌های متنوع، به منظور پرهیز از گرایش به سبک یا شیوه‌ای خاص و مراقبت کامل از سلامت مسابقه، پرهیز از هرگونه مداخله در روند برگزاری و استقلال کامل داوران در قضاوت آثار، از جمله ویژگی‌های ممتاز این مسابقه بوده است. شرکت‌کنندگان محترم با اطلاع از ارکان مسابقه، به‌خصوص داوران که کاملاً شناخته شده‌اند و با آگاهی از روند مسابقه و اینکه هر مسابقه یک برنده و تعدادی کم‌شمار رتبه‌ی برتر دارد، در آن شرکت کرده و شرایط آن را پذیرفته‌اند. اکنون تقاضای تغییر در ارکان مسابقه پس از پایان فرایند آن، معقول، عملی و پذیرفتنی نیست.
تمامی آثار دریافت شده از شرکت‌کنندگان گرامی، با رعایت ضوابط و مقررات مسابقه، در اختیار داوران قرار گرفته و بر فرایند داوری، بدون دخالت در آن، نظارت شده است. برگزار کننده، مدیر و داوران مسابقه، با رعایت تمامی قواعد، به‌حق ادعا می‌کنند که هیچگونه تخطی از مقررات و قواعد صورت نگرفته و مسابقه با شفافیت و سلامت کامل برگزار شده است. بی‌درنگ پس از داوری و انتشار بیانیه، جوایز برندگان پرداخت شده و حقوق آنان رعایت گردیده است. هیچ اعتراضی از جانب صاحبان آثار، مبنی بر عدول از قواعد و مقررات مسابقات، به دبیرخانه نرسیده است و تمامی ابهاماتی که در میان افکنده شده، با توضیحی مختصر، قابل رفع است.
روند داوری:
همانگونه که در بیانیه داوری منعکس شده، داوری این مسابقه، در روند طولانی یک هفته‌ای، و در چهارگام بر‌ون‌خط و یک گام حضوری گروهی انجام گرفت. مدارک تمامی طرح‌های ارسالی، در مراحل داوری، به طور کامل مشاهده، خوانده و بررسی شد و ایده‌های طرح‌شده و چگونگی تجسم بخشیدن به آنها، از نظر انطباق با خواسته‌های کارفرما و معیارهای اعلام شده، بررسی و تمامی نتایج مستند شد. در این روند مشاهده شد که تقریباً تمامی طرح‌ها، ضمن اینکه نشانگر تلاش تهیه‌کنندگان آنهاست، از رعایت کامل تمامی نکات و حل کامل تمامی مسائل بازمانده و همه موارد خواسته شده را همزمان برآورده نساخته، و هریک از آنها بر تجسم‌بخشی به ارزشی خاص یا حل مسائلی ویژه متمرکز شده است. داوری طرح‌ها برای یافتن طرحی که به‌راستی نماینده معماری به‌روز و گویای درک درستی از ساختمان و کارکرد خردسرای فردوسی باشد، انجام شد. گروه داوران بر اساس آیین‌نامه مسابقات، طرح‌ها را توجه به ارزش‌ها و قابلیت‌های هر یک برای پاسخگویی به معیارها و خواسته‌ها و امکانات توسعه و بهینه‌سازی آنها، داوری کردند. پیداست که در این سنجش، وزن امتیاز تمامی ارزش‌ها یکسان نبود. بنابراین اغماض درباره پاسخگویی به تمامی خواسته‌ها و رعایت تمامی معیارها، هم در سنجش کمّی و شکلی برای ورود به فرایند داوری و هم در مراحل داوری و گزینش، شامل تمامی شرکت‌کنندگان شده است. بر اساس راهنمای مسابقه، آنچه از شرکت‌کنندگان محترم خواسته شده بود، کمی فراتر از طرح شماتیک و قبل از طرح معماری مرحله اول بود، بنابراین اغماض درباره بعضی معیارها و ضوابط در این مرحله، موجّه و منطقی بوده است، و همگان از آن بهره‌مند شده‌اند.
طرح‌ها:
طرح‌های ارسالی، چه آنها که بر اساس مضمون و مفهومی خاص صورت‌بندی شده بود، چه آنها که انطباق با برنامه و کارکرد را هدف گرفته بود، چه آنها که قابل تبدیل به عنصری یادمانی با برداشت صوری از یک موضوع یا مفهوم انتخابی بود، چه آنها که خلق فضای معماری را هدف گرفته بود، یا طرح‌هایی که تلفیقی از این ارزش‌ها با نسبت‌های متفاوت بود، در تبدیل ایده محوری خود به فرم و فضا، رویکردی را در پیش گرفته بوند که در بعضی از موارد ممکن بود الگوبرداری یا اقتباس شمرده شود، لیکن ادعای کپی‌برداری درباره هیچ‌یک از طرح‌ها وارد نیست. به عنوان نمونه، در دسته‌ای شاخص از طرح‌ها، الگوی کلی از فرو رفتن ساختمان در زمین همراه با ایجاد یک حجم ساده عموما مکعب شکل بر فراز آن، شکل گرفته بود، که مشابه آن در معماری معاصر ایران و جهان فراوان است. دسته‌ای دیگر از طرح‌ها، بناهای معماران معروف دارای سوابقی در معماری ساختمان‌های فرهنگی و هنری یا حتی سوژه‌های طبیعی یا عناصر نمادین و حماسی یا بناهای باستانی و تاریخی یا مفاهیم آیینی را منبع الهام خود ساخته بودند. در این دو دسته نیز معماری‌های مشابه، پرشمار است. قضاوت آثار، با صرف نظر از اینگونه مشابهت‌ها انجام شد. زیرا تشخیص کپی‌برداری، موضوعی است حقوقی که در صورت ادعای صاحب اثر اصلی و مشابهت کامل دو اثر در صورت و محتوا، در مراجع حقوقی قابل پیگیری است، نه از طریق هیاهو در شبکه‌های اجتماعی.
اکنون، آیا طرحی که به‌وضوح شبیه تخت جمشید یا آرامگاه فردوسی است خوب است، و آن یکی که شبیه کار یک معمار معاصر است کپی است؟ آیا آنکه از معماری نام‌آشنا تقلید کرده و تنها چند عنصر را جابجا کرده اصیل است، و آن دیگری که کار قبلی خودش را تکرار کرده، باید مردود شود؟ آیا کاری که از کوه ایده گرفته و به یک طرح خام ناکارآمد رسیده باید جایزه اصالت بگیرد، و کسی که ایده خام و ناکارآمدی از دیگری را تبدیل به یک پروژه کارآمد و واقعی کرده، باید محکوم شود؟ آیا ایده کسی که با شعار، گوری زیرزمینی و نامعلوم برای فردوسی ساخته اصیل است، و آن کسی که پس از سده‌ها نام فردوسی را با بنایی نمادین برکشیده، به جرم شباهت ظاهری با بنایی نامشخص باید حذف شود؟ آیا با الگوگیری همراه با کمی تغییر رنگ و مصالحش و تعویض مربع با دایره کار یک طراح اصالت می‌یابد، ولی آن دیگری چون این اندک تغییر را نداده، محکوم به ناسزا و اتهام کپی‌کاری می‌شود؟
گروه داوران، در یک فرایند طولانی، بر اساس انصاف و موشکافی بسیار، تمام پروژه‌ها را بررسی کردند. برای پرهیز از تأثیر سلیقه شخصی، هرکدام از پروژه‌ها، بنا بر ارزش‌های هریک از آنها بررسی شد. بر خلاف قضاوت سطحی رایج در میان برخی، برای داوران، فرم به‌تنهایی و در نتیجه شباهت فرمی با الگوهای رایج در درجه اول اهمیت نبود، بلکه نوع رویداد و روایت نهفته در طرح و پاسخ‌های معمارانه به مسایل پروژه، به مراتب اهمیت بیشتری داشته است.
برندگان:
دو طرح نخست و دوم، همان طرح‌هایی بود که از ابتدا و در تمامی مراحل داوری، هیچ‌یک از داوران به آنها نشانه منفی نداده بودند. شالوده و ساختار شکل‌دهنده به طرح نخست، الگوی چارطاقی است که بعنوان الگوی پایه معماری ایران باستان و عنصری نمادین و مقدس شناخته می‌شود، و همچون ساختاری آشنا در بسیاری از اثار معماری ایران، از آن الهام گرفته شده است. تقسیم‌بندی نه‌گانه عناصر نمادین و نورگیرها، در معماری ایرانی، مبتنی بر مفهومی نمادین است و ویژه یک معمار نیست. طرح‌های رتبه سوم مشترک، کمترین نشانه منفی را دریافت کرده بودند. هر چهار طرح، به برنامه و کاربری پاسخ نسبتا مناسبی داده بودند و توجه داشتند که بنا در یک قطعه مستقل با دید و دسترسی چهار طرفه قرار دارد و نباید پشت و رو داشته باشد. در عین ایجاد یک نماد شهری مشخص، نباید باعث آشفتگی و اختلال در بافت مسکونی پیرامون شود. طرح نخست، بر خلاف طرحی که بعضی مدعی کپی‌برداری از آن شده‌اند، ناقض مفهوم موضوع خود نیست، بلکه بسیار پیشروتر و کامل‌تر از آن و مناسب کاربری مورد نظر است. طرح دوم، بهترین پاسخگویی به اهداف خردسرا و برنامه ریزی و عملکرد صحیح مجموعه را داراست. طرح سوم مشترک، در عین نمادین بودن، پاسخ‌های مناسبی به درخواست های برنامه طرح دارد. طرح دیگر مشترک سوم، از معدود طرح‌هایی است که فراتر از شعار، توانسته بود ایده‌های نوشتاری خود را به فضا، فرم و عملکرد تبدیل کند، و با درکی نسبتا درست از عناصر معماری ایرانی، تجربه مستمر هویت بخش به مخاطب خود بدهد. هر چهار طرح توانسته بودند برای خودگردانی و پویایی فضا، پیشنهادهای مناسب عرضه کنند.
تقدیرشدگان:
تنوع آشکار در طرح‌های تقدیر شده، نشانه‌ای است از اینکه داوران خواسته‌اند تا تلاش و ایده هیچکس، حتی اگر برداشت غلطی از موضوع کرده باشد، پایمال نشود. پروژه هایی که بعد از بررسی همه جوانب و بازنگری چندین باره طرح ها به مرحله تقدیر رسیدند، پروژه هایی بودند که توانسته بودند به یکی از جنبه‌های مهم از خواسته‌ها و معیارها را پاسخ دهند. لیکن ازرشی که برندگان را از تقدیرشدگان جدا کرد، تأکید بر رویداد و روایت و اشتمال همزمان بر چند ارزش معماری بود. همانگونه که مشاهده می‌شود، از همه دسته‌های مختلف، به‌رغم سلایق شخصی داوران، پروژه‌هایی متنوع به دور نهایی راه یافته‌اند و با تاکید بر ارزششان، تقدیر شده‌اند.
درباره ضوابط و مقررات فنی:
در ارزیابی کمّی و شکلی مدیر مسابقه و قضاوت داوران، توجه شد که مطابق با راهنمای مسابقه و آنچه از شرکت‌کنندگان انتظار می‌رفت، طرح‌های ارسالی، تا تبدیل به طرح معماری مرحله اول، راهی دراز در پیش دارد. بنابراین امکان اصلاح در مراحل بعدی تکمیل پروژه، برای انطباق کامل طرح با ضوابط در آنها فراهم است. ضوابط ساختمانی، پایه آغاز کار معمار در طراحی است و تغییر اندکی در آن برای ایجاد ارزش‌هایی دیگر، جزو اختیارات معمارانه است. البته فهم این سخن نیازمند ممارست در معماری و آشنایی با پروژه های اجرایی و روح ضوابط است. ممکن است فقدان این شناخت و تجربه یا شاید توجه به آن، موجب اظهار نظرهای تک‌بعدی و یک‌سویه شود. همچنین وزن امتیازات مرتبط با کیفیت فضا و پاسخ‌های معمارانه، بسیار بیشتر از انطباق صِرف با ضوابط در طرحی است که فاقد آن ارزش‌ها باشد. بنابراین جواز حدود ۱۰ الی ۱۵ درصد افزودن بر سطح اشغال و تراکم، جزو مواردی بوده که همچون ارفاقی همگانی، سهم همه شرکت‌کنندگان شده است؛ همانگونه که در اجرای پروژه‌های دیگر نیز این امر در صورت کمک به خلق ارزش خاص معمارانه، پذیرفتنی است و با طی مراحلی امکان تحقق را دارد.
اینک در پایان فرایند مسابقه؛ ضمن آنکه بار دیگر دست شرکت‌کنندگان محترم را می‌فشاریم و از آنان برای شرکت در این فرایند میهنی و ملی تشکر می‌کنیم، یادآور می‌شویم با توجه به آنچه گفته شد، رأی داوران قطعی و غیر قابل تغییر است. جوایز برندگان پرداخت شده و مراحل بعدی کار توسط مؤسسه محترم خردسرای فردوسی طبق صلاح‌دید برای تهیه طرح اجرایی، کارفرمایی می‌شود.
در پایان لازم است از تمامی رسانه هایی که بر اساس رسالت راستین خود عمل می کنند و تنها برای جذب مخاطب و بازدید بیشتر، به حواشی دامن نمی‌زنند، یک سویه قضاوت نمی کنند، بدون حقیقت‌یابی مطلبی را منتشر نمی‌کنند و خیر جامعه مخاطب خود را خواهانند، تشکر کنیم. و امیدواریم همگان این رویه را پیش گیرند.
برگزار کننده و مدیر مسابقه – فروردین‌ماه ۱۴۰۰